Ta strona używa plików cookies.
Polityka Cookies    Jak wyłączyć cookies?    Bezpieczeństwo w sieci AKCEPTUJĘ

 

 

 

 

 

Wirtualna Ruda

 

 

start

historia

zabytki

szlaki

wirtualne spacery

 kontakt


 

Kolonia robotnicza "Rudahammer"

ul. Sobieskiego

 

 

Kolonia robotnicza „Rudahammer” (Kuźnica Rudzka), zrealizowana w latach 1906-1910 dla robotników zakładów przemysłowych należących do rodziny Ballestrem.

 

  

 

"Rudahammer" workers'
housing estate

 

Die Arbeiterkolonie "Rudahammer"

 

“Rudahammer” (Kuźnica Rudzka) workers' settlement, completed in the years 1906-1910 for the workers  of the industrial plants of the Ballestrem family.

 

Die Arbeiterkolonie „Rudahammer” wurde in den Jahren 1906-1910 für Arbeiter der Industriebetriebe, die zur Familie Ballestrem gehörten.

   

 

Informacje dodatkowe:

 

Osiedla domów wielorodzinnych zlokalizowanych przy ulicy Sobieskiego i Szczęść Boże wybudowano dla robotników zakładów hrabiego Balestrema na podstawie jednego powtarzalnego projektu. Budowa toczyła się od początku XX wieku, w 1910 roku większość obiektów była już zrealizowana.  Budynki murowane są z cegły, częściowo podpiwniczone, ze skromnymi detalami architektonicznymi  w postaci ozdobnych zakończeń szczytów dachów. Poszczególne budynki posiadają zróżnicowany detal architektoniczny w zakresie zwieńczeń szczytów ryzalitów frontowych oraz zastosowania w niektórych przypadkach elementów wystroju elewacji wykonanych z cegły szkliwionej. Elewacje frontowe i tylne zaprojektowane były jako symetryczne z ryzalitem pośrodku. Budynki były przekryte dachami wielospadowymi krytymi dachówką ceramiczną. Główna część obiektu jest założona na planie prostokąta, jednokondygnacyjna z poddaszem mieszkalnym, podzielona na 4 dwukondygnacyjne mieszkania. Każde z czterech mieszkań posiada osobne wejście. Wejścia znajdują się z tyłu   i z przodu przybudówek, zlokalizowanych symetrycznie od strony elewacji bocznych. Oryginalny projekt przewidywał, że każde mieszkanie składać się będzie z kuchni (w której zlokalizowane były schody na piętro), pokoju i alkierza na parterze oraz pokoju i strychu na poddaszu. W przybudówkach zlokalizowane były ubikacje oraz pomieszczenia gospodarcze. Każde mieszkanie posiadało przynależny ogródek zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie budynku.

 

Mapa osiedla:

Mapa kolonii Rudahammer z 1916 roku stanowiąca fragment załącznika mapowego do pozwolenia na budowę instalacji wodociągowej pomiędzy koloniami Rudahammer, a kolonią Karol, archiwum Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej

 

Budynki wchodzące w skład osiedla:

 

NR GEZ ULICA NR Karta adresowa
1665 Sobieskiego Jana III 2 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1665.jpg
1666 Sobieskiego Jana III 4 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1666.jpg
1667 Sobieskiego Jana III 6 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1667.jpg
1668 Sobieskiego Jana III 8 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1668.jpg
1670 Sobieskiego Jana III 10 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1670.jpg
1672 Sobieskiego Jana III 12 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1672.jpg
1674 Sobieskiego Jana III 14 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1674.jpg
1676 Sobieskiego Jana III 16 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1676.jpg
1678 Sobieskiego Jana III 18 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1678.jpg
1680 Sobieskiego Jana III 20 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1680.jpg
1682 Sobieskiego Jana III 22 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1682.jpg
1684 Sobieskiego Jana III 24 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1684.jpg
1686 Sobieskiego Jana III 26 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1686.jpg
1688 Sobieskiego Jana III 28 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1688.jpg
1690 Sobieskiego Jana III 30 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1690.jpg
1692 Sobieskiego Jana III 32 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1692.jpg
1694 Sobieskiego Jana III 34 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1694.jpg
1696 Sobieskiego Jana III 36 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1696.jpg
1697 Sobieskiego Jana III 37 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1697.jpg
1698 Sobieskiego Jana III 38 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1698.jpg
1699 Sobieskiego Jana III 39 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1699.jpg
1700 Sobieskiego Jana III 40 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1700.jpg
1701 Sobieskiego Jana III 41 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1701.jpg
1702 Sobieskiego Jana III 42 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1702.jpg
1703 Sobieskiego Jana III 43 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1703.jpg
1704 Sobieskiego Jana III 44 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1704.jpg
1705 Sobieskiego Jana III 45 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1705.jpg
1706 Sobieskiego Jana III 46 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1706.jpg
1707 Sobieskiego Jana III 47 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1707.jpg
1708 Sobieskiego Jana III 48 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1708.jpg
1709 Sobieskiego Jana III 49 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1709.jpg
1710 Sobieskiego Jana III 50 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1710.jpg
1711 Sobieskiego Jana III 51 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1711.jpg
1712 Sobieskiego Jana III 51 ~ http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1712.jpg
1713 Sobieskiego Jana III 52 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1713.jpg
1714 Sobieskiego Jana III 57 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1714.jpg
1716 Sobieskiego Jana III 59 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1716.jpg
1717 Sobieskiego Jana III 61 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1717.jpg
1718 Sobieskiego Jana III 63 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1718.jpg
1719 Sobieskiego Jana III 65 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1719.jpg
1720 Sobieskiego Jana III 67 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1720.jpg
1721 Sobieskiego Jana III 69 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1721.jpg
1722 Sobieskiego Jana III 71 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1722.jpg
1723 Sobieskiego Jana III 73 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1723.jpg
1724 Sobieskiego Jana III 75 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1724.jpg
1725 Sobieskiego Jana III 77 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1725.jpg
1726 Sobieskiego Jana III 79 http://www.wirtualnaruda.pl/GEZ/GEZ1726.jpg

 

Kolonia robotnicza przy ul. Jana III Sobieskiego w Rudzie Śląskiej

- przywracanie wartości architektonicznych zabytkowej zabudowy w toku postępowań administracyjnych.

(artykuł autorstwa dr inż. arch. Łukasza Urbańczyka opublikowany

w Wiadomościach Konserwatorskich Województwa Śląskiego nr 6 - Katowice 2014 r.)

Jedną z najstarszych dzielnic Rudy Śląskiej jest Ruda. Jako miejscowość Ruda po raz pierwszy wymieniona była w Rejestrze Ujazdowskim – księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego. Z dokumentu tego wynika, że osada ta istniała już w latach 1295-1305, a osadnictwo rozwijało się na tych terenach jeszcze wcześniej, co potwierdza dokument z 25 kwietnia 1155 roku, wystawiony przez papieża Hadriana IV, tak zwana bulla protekcyjna dla biskupstwa wrocławskiego. Osadnictwo na tych terenach miało ścisły związek z wydobywaniem rud żelaza, skąd też wywodzi się nazwa miejscowości Ruda. Natomiast od średniowiecza do lat 20-tych XIX wieku nad rzeką Bytomką w rejonie obecnej ulicy Sobieskiego działała kuźnica, której właścicielem był Jan Gierałtowski. Od tej kuźnicy cały sąsiadujący z nią obszar został nazwany Kuźnicą Rudzką („Rudahammer”, określaną też na wcześniejszych mapach jako „Ruder Kuznitze”). Nazwa tego obszaru funkcjonuje do dnia dzisiejszego.  Kiedy właścicielami Rudy w 1798 roku zostali Ballestremowie obszar ten wchodził w skład majoratu rudzko-biskupicko-pławniowickiego. Majorat (fideikommis) według dawnego prawa niemieckiego był majątkiem niepodzielnym, którego nie można było sprzedać. Były ty dobra dziedziczne przechodzące w całości na najstarszego syna, lub krewnego potomka męskiego.

Na granicy Miasta Zabrza i Bytomia dla pracowników zakładów Borsiga w Biskupicach (inwestorem był zakład „Borsigwerk” – Biskupitz) przy obecnej ul. Jana III Sobieskiego w latach 1899 - 1906 powstała zasadnicza część kolonii robotniczej „Rudahammer”. Kolonia obejmowała 152 mieszkania i była wyposażona w obiekty usługowe takie jak sklep, pralnie, łaźnię czy tzw. kasyno robotnicze. Obok kasyna rozciągał się ogólnodostępny park. Kolonia powstawała etapowo. W pierwszym etapie wybudowano 26 domów mieszkalnych usytuowanych po północnej stronie drogi, a także wymienione powyżej budynki usługowe. W drugim etapie po 1906 roku powstało natomiast 12 domów mieszkalnych po południowej stronie drogi powiększając osiedle wzdłuż drogi biegnącej w kierunku Rudy.  Do budowy osiedla zastosowano projekt typowego budynku 4 rodzinnego wielokrotnie stosowanego przez zakłady Borsiga na terenie Zabrza i Rudy Śląskiej. Domy mieszkalne wybudowane na podstawie tego samego projektu istnieją do dnia dzisiejszego przy ul. Szczęść Boże w Rudzie Śląskiej czy Trębackiej w Zabrzu, jednak są to mało liczne grupy. Poszczególne budynki różnią się zaś pomiędzy sobą skromnym detalem architektonicznym oraz różnego typu zwieńczeniami ścian frontowych.  Przy każdym domku był ogródek i chlewik. Przez środek osiedla przebiegała bardzo szeroka jak na tamte czasy droga wyposażona w chodniki, tereny zielone oraz linię tramwajową.  Budowę tej drogi rozpoczęto w 1893 roku. Była wykonana z żużla wielkopiecowego z zakładu hutniczego „Borsig” w Biskupicach i posiadała kamienną nawierzchnię.  Od 1896 roku przez Kuźnicę kursował także elektryczny tramwaj wąskotorowy łączący Zabrze z Bytomiem.  W centralnej części ulicy, po jej południowej stornie w sąsiedztwie parku pomiędzy 1908 a 1910 rokiem wybudowano okazały gmach szpitala Spółki Brackiej. Miejsce to wykorzystywane było jako szpital uzdrowiskowy dla pracowników zakładów górniczych.

Kasyno robotnicze przy ul. Sobieskiego, reprodukcja z widokówki z około 1910 roku,

Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej

 

Duże zmiany w funkcjonowaniu osiedla przyniósł rok 1922, kiedy to po powstaniach śląskich i plebiscycie na Śląsku, Ruda została przyłączona do Polski, natomiast związane z nią od stuleci Biskupice nadal pozostały w Rzeszy Niemieckiej. Przyłączenie koloni Rudahammer wyposażonej w szpital do Polski wiązało się także z koniecznością zapewnienia obsługi medycznej po stronie polskiej. Taki podział nierozerwalnego dotychczas majoratu rudzko-biskupicko-pławniowickiego spowodował konieczność budowy nowego połączenia drogowego po niemieckiej stronie granicy, pomiędzy Zabrzem, a Bytomiem (obecna ulica Bytomska w Zabrzu), połączenia równoległego do ulicy Sobieskiego. Drogę tą wyposażono w linię tramwajową tym samym wyłączając z użytku linię tramwajową przechodzącą wzdłuż ulicy Sobieskiego. Torowisko niebawem zostało rozebrane. Działania te spowodowały utratę znaczenia osiedla i zatrzymanie jego dalszego rozwoju. Kużnica Rudzka stała się peryferyjnym osiedlem pozbawionym terenów rozwojowych. Zapoczątkowało to proces powolnej degradacji osiedla. Pierwszym wyraźnym symptomem tej degradacji stała się spektakularna rozbiórka szpitala Spółki Brackiej. Wniosek o rozbiórkę został złożony w 1934 roku, a więc już 25 lat po jego wybudowaniu. Główną przyczyną rozbiórki były występujące w tym obiekcie szkody górnicze spowodowanych rabunkową eksploatacją górniczą. Po polskiej stronie granicy podejrzewano, że niemieckie zakłady górnicze celowo wybierały węgiel w tym rejonie, żeby doprowadzić do zniszczenia tego obiektu. Tym sposobem obiekt, z powodu którego Kuźnica Rudzka została odłączona od Biskupic, niedługo później przestał istnieć.

Szpital przy ul. Sobieskiego, reprodukcja z widokówki z około 1910 roku,

archiwum Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej

 

Budynki mieszkalne wchodzące w skład osiedla mieszkaniowego murowane są z cegły i posiadają częściowe podpiwniczenia. Elewacje frontowe wyposażone są w skromne detale architektoniczne w postaci ozdobnych zakończeń szczytów dachów i elewacji. Poszczególne budynki posiadają zróżnicowany detal architektoniczny w zakresie zwieńczeń szczytów ryzalitów frontowych oraz zastosowania w niektórych przypadkach elementów wystroju elewacji wykonanych z cegły szkliwionej. Elewacje frontowe i tylne zaprojektowane były jako symetryczne z ryzalitem po środku. Budynki były przekryte dachami wielospadowymi krytymi dachówką ceramiczną. Główna część obiektu jest założona na planie prostokąta, jednokondygnacyjna z poddaszem mieszkalnym, podzielona na 4 dwukondygnacyjne mieszkania. Każde z czterech mieszkań posiada osobne wejście. Wejścia znajdują się z tyłu i z przodu przybudówek, zlokalizowanych symetrycznie od strony elewacji bocznych.

Budynki wybudowane w pierwszym etapie powstawania osiedla posiadają nieco mniejsze przybudówki boczne. Każde mieszkanie składało się z kuchni (w której zlokalizowane były schody na piętro i do piwnicy), pokoju i alkierza na parterze oraz pokoju i strychu na poddaszu. W przybudówkach zlokalizowane były ubikacje oraz pomieszczenia gospodarcze. Każde mieszkanie posiadało przynależny ogródek zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie budynku.

 

Rysunek elewacji budynku mieszkalnego z pierwszego etapu budowy. Projekt archiwalny z 1900 roku, autor projektu – podpis nieczytelny, archiwum Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej, pozycja 290

 

Rzut budynku mieszkalnego z pierwszego etapu budowy. Projekt archiwalny z 1900 roku, autor projektu – podpis nieczytelny,

archiwum Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej, pozycja 290

 

Budynki wybudowane w drugim etapie powstawania osiedla po 1906 roku zostały wzniesione na podstawie nieznacznie zmodyfikowanych projektów architektonicznych. Przyglądając się im pobieżnie ciężko dostrzec różnice, niemiej z użytkowego punktu widzenia jest ona znacząca. Obiekty te posiadają poszerzone i podwyższone przybudówki, w których umieszczone zostały schody do piwnicy i na piętro tym samy pomieszczenie kuchenne zyskało dużą powierzchnię użytkową zajmowaną we wcześniejszych projektach przez schody.

 

Rysunek elewacji budynku mieszkalnego z drugiego etapu budowy. Projekt archiwalny z 1906 roku, autor projektu – podpis nieczytelny,

archiwum Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej, pozycja 533

Rysunek przekrojowy budynku mieszkalnego z drugiego etapu budowy. Projekt archiwalny z 1906 roku, autor projektu – podpis nieczytelny, archiwum Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej, pozycja 533

Rzut budynku mieszkalnego z drugiego etapu budowy. Projekt archiwalny z 1906 roku, autor projektu – podpis nieczytelny,

archiwum Miejskiego Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej, pozycja 533

 

Do dnia dzisiejszego zachowały się wszystkie budynki wchodzące w skład tego osiedla. Szkody Górnicze, który spowodowały rozbiórkę budynku szpitala, pomogły w zachowaniu charakteru osiedla i jego układu urbanistycznego. W archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków zachował się wniosek już z 1934 roku jednego z właścicieli o nadbudowę budynku przy ul. Sobieskiego 6. Wniosek ten został odrzucony ze względu na występujące na osiedlu szkody górnicze. Być może dzięki temu, wszystkie budynki posiadają oryginalną i nieprzebudowaną bryłę główną. Natomiast tereny uwolnione po likwidacji linii tramwajowej zostały zagospodarowane jako trawniki i zieleńce. Z konserwatorskiego i urbanistycznego punktu widzenia niezwykle ważne jest, aby wyżej opisane osiedle mieszkaniowe zachowało swoją unikalną formę wynikającą ze zunifikowanej bryły budynków tworzących to założenie urbanistyczne, jednolitej wysokości zabudowy, charakterystycznych dwukondygnacyjnych brył głównych budynku z niższymi symetrycznymi przybudówkami. Jednolita forma budynków otoczonych ogrodami tworzy charakter osiedla urozmaicanego jedynie ozdobnymi detalami architektonicznymi poszczególnych obiektów przy jednoczesnym zachowaniu jednakowych gabarytów i powtarzalnych elewacji budynków mieszkalnych.

Niestety poszczególne budynki w okresie ponad 100 lat swojego istnienia zostały nieznacznie przekształcone lub oszpecone poprzez dobudowywanie do bryły budynku, pierwotnie symetrycznej względem dwóch prostopadłych osi symetrii, przybudówek zniekształcających formę architektoniczną budynku. Dobudowane obiekty niejednokrotnie odstają od historycznego budynku poprzez swoją formę oraz z uwagi na niezastosowanie na elewacji okładziny klinkierowej. Niejednokrotnie budynki są także oszpecone poprzez wymianę stolarki okiennej na stolarkę o nieprawidłowych kształtach, podziałach, wymiarach lub kolorach. Często modernizacja stolarki okiennej nie ogranicza się jedynie do wstawienia nieprawidłowego okna w historyczny otwór okienny, a prowadzi do przemurowywania historycznych otworów, ich poszerzania, łączenia, zwężania czy całkowitego zamurowywania i wybijania otworów okiennych w innych miejscach. Ceglane elewacje budynków są nieprawidłowo „odświeżane” poprzez malowanie ceglanych elewacji farbami emulsyjnymi na czerwono lub żółto. Natomiast w ogrodach budowane są nielegalne garaże i pomieszczenia gospodarcze, które szczególnie negatywnie wpływają na układ urbanistyczny. Ogrody przynależne do konkretnych mieszkań otaczają budynki mieszkalne z każdej strony, co oznacza, że dla każdego budynku dwa ogrody zlokalizowane są przed budynkiem od strony ulicy Sobieskiego, a dwa kolejne zlokalizowane są za budynkiem. Tak więc stawianie jakiejkolwiek zabudowy w tzw. przednich ogrodach przesłania historyczną zabudowę. Szczególnie szpecące są blaszane pomieszczenia garażowe czy drewniane pomieszczenia gospodarcze.

 

Budynek przy ul. Sobieskiego 28 z nieprawidłowymi dobudówkami, oknami, ocieplonym i pomalowanym fragmentem bryły głównej, nieprawidłowym pokryciem dachu, a także blaszanym garażem na pierwszym planie przesłaniającym część zabudowy,

autor fotografii: Łukasz Urbańczyk, 2013 rok

 

Na przestrzeni lat właściciele poszczególnych domów, szczególnie tych wybudowanych w pierwszym etapie powstawania osiedla likwidowali wewnętrzne schody do piwnicy (pierwotnie zabezpieczane klapą w podłodze kuchni, co dodatkowo ograniczało jej przestrzeń użytkową) i dobudowywali zewnętrzne schody do piwnic przylegające do elewacji zewnętrznej budynku. To rozwiązanie nagminnie stosowane spowodowało powstanie nowego problemu opadów atmosferycznych gromadzących się we wnęce schodowej. Ponieważ budynki ogrzewane były węglem, w okresie zimowym korzystanie z zewnętrznych schodów do piwnic było bardzo uciążliwe, dlatego w początkowej fazie były one zasłaniane płaskimi klapami, następnie powstawały niewielkie skośne daszki nad schodami, aż w końcu zadaszenia i schody były włączane w powstające kolejne pączkujące przybudówki, tak aby właściciel bez wychodzenia na zewnątrz mógł dostać się do piwnicy. Tym samym historia zatoczyła koło, z tą tylko różnicą, że w pierwotnym projekcie schody do piwnicy zajmowały część przestrzeni kuchni i nie były widoczne na elewacji, a w końcowym etapie „rozwoju” stały się przyczyną budowy oszpecających przybudówek i daszków.

Jednak pomimo nieprawidłowego przekształcenia poszczególnych fragmentów budynków całe osiedle robotnicze nie zatraciło jeszcze swojego charakteru i stanowi wyróżniający się na tle miasta czytelny układ mieszkaniowy o zachowanym w bardzo dobrym stanie charakterze przestrzennym. Architektura zespołu jest świadectwem kultury materialnej środowiska robotniczego z początku XX wieku, dlatego też modernizacja obiektów wchodzących w skład omawianego osiedla mieszkaniowego nie powinna prowadzić do utraty walorów architektonicznych poszczególnego budynku czy całego zespołu zabudowy.

 

Widok ogólny na południową stronę ulicy Sobieskiego, reprodukcja z Google Street View, 2013 rok

 

Możliwość powstrzymania dalszych dewastacji osiedla była uzależniona od objęcia tego obszaru stosowną ochroną prawną.  Jedną z prawnych form ochrony zabytków w myśl art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami jest objęcie ochroną konserwatorską w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, w którym wytycza się strefy ochrony konserwatorskiej. Budynki w wytyczonych strefach podlegają specjalnym rygorom i obostrzeniom nakładającym na właścicieli lub zarządców budynków obowiązek określonego działania lub zaniechania. Zgodnie z art. 87 ust 2 Konstytucji RP plan zagospodarowania przestrzennego jest aktem prawa miejscowego i źródłem powszechnie obowiązującego prawa na obszarze działania organu, który ten akt uchwalił. Mając na uwadze powyższe zespół dawnej kolonii przy ul. Sobieskiego w Kuźnicy Rudzkiej objęty został ochroną konserwatorską zgodnie z zapisami § 53 ust 1 pkt 7 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Ruda Śląska uchwalonego przez Radę Miasta Ruda Śląska uchwałą nr 1066/LXI/2006 z dnia 22 czerwca 2006 r. Wokół osiedla wytyczona została strefa „B” ochrony konserwatorskiej, a zapisy przywołanego powyżej planu nakazują utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania zabytkowej zabudowy wraz z zachowaniem pierwotnego charakteru elewacji (detalu architektonicznego, kolorystyki elewacji, kształtu i proporcji obiektu, kształtu i pokrycia dachu, gabarytów zabudowy, układu ulic). Osiedle zostało także umieszczone w Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Ruda Śląska.

W ostatnich latach osiedle Kużnica Rudzka zostało poddane analizom i badaniom architektonicznym przeprowadzonym przez służby konserwatorskie. Porównano poszczególne współczesne projekty budowlane z dokumentacją archiwalną, wskazano wartości architektoniczne i urbanistyczne wymagające szczególnej ochrony i wpływające na ocenę i odbiór całego osiedla. Wypracowano nowe wytyczne konserwatorskie, które mają prowadzić do zatrzymania procesu dewastacji i stopniowego przywracania osiedla do stanu zgodnego z prawem.

Uznano, że aby obiekt zabytkowy mógł prawidłowo funkcjonować niezbędne jest dostosowanie jego funkcji do współczesnych wymogów, oczywiście z poszanowaniem historycznego charakteru zabudowy. Omawiane obiekty pierwotnie wyposażone były w zlokalizowane w przybudówkach suche toalety dostępne z zewnątrz (ze względów sanitarnych), pozostawienie toalet w niezmienionym kształcie spowodowałoby całkowity brak zainteresowania zamieszkaniem w tych budynkach i w niedługim czasie popadły by w ruinę, natomiast zgoda służb konserwatorskich na dostosowanie obiektów do obecnych standardów, wykonanie nowych toalet i łazienek pozwala na ich dalsze poprawne funkcjonowanie. Mając na uwadze powyższe dopuszcza się remonty i modernizacje budynków wchodzących w skład osiedla, jednak podczas tego typu prac należy zastosować się do wytycznych konserwatorskich obejmujących zarówno układ urbanistyczny, walory krajobrazowe oraz architekturę.

Wprowadzono nakaz zachowania istniejących gabarytów i kształtu obiektu, bez możliwości rozbudowy budynku głównego oraz bez możliwości rozbudowy dachu w postaci mansard. Dopuszczono natomiast możliwość zastosowania niewielkiej ilości okien połaciowych celem doświetlenia poddasza. Dzięki takim wytycznym powinien zostać zachowany podstawowy układ urbanistyczny osiedla oraz charakter zabudowy. Nieco bardziej skomplikowana wydaje się sprawa wielokrotnie wspominanych dobudówek. Pierwotnie każdy budynek posiadał po jednej dobudówce od strony wschodniej i jednej od strony zachodniej. Pierwotnie zlokalizowane tam były suche toalety pomieszczenia gospodarcze i w części budynków schody. W związku z tym dopuszczono możliwość zmodernizowania i zmiany funkcji historycznych przybudówek do budynku głównego, jednak prace te nie mogą powodować zaburzenia charakteru całego obiektu, dlatego też dopuszcza się poszerzenie historycznej przybudówki lub wykonanie wiatrołapu wejściowego pod warunkiem przekrycia nowych elementów zabudowy jednospadowym dachem o kierunku spadku identycznym jak historyczna przybudówka budynku mieszkalnego i stanowiącym przedłużenie historycznego dachu. Ściana frontowa przybudówki musi być cofnięta w stosunku do ściany frontowej głównej części budynku co najmniej o 1 metr, co pozwoli na zachowanie czytelności kompozycji architektonicznej budynku. Elewację przybudówki należy wykonać z cegły lub obłożyć płytka klinkierową zbliżoną swoją kolorystyką i wymiarami do ceglanej elewacji budynku głównego.

Ściany zewnętrzne budynku głównego należy zachować w formie nie tynkowanej i nie ocieplanej od zewnątrz. Elewacje należy oczyścić z brudu atmosferycznego oraz starych powłok malarskich i zabezpieczyć preparatami hydrofobowymi. Natomiast ze względu na niewielką grubość ścian historycznych przybudówek do budynku mieszkalnego, wprowadzenie w to miejsce funkcji mieszkalnych, konieczność likwidacji dodatkowych zewnętrznych otworów drzwiowych oraz zmiany lokalizacji i wielkości otworów okiennych wynikających ze zmiany funkcji użytkowej, dopuszcza się możliwość wykonania zewnętrznego ocieplenia przybudówek pod warunkiem wykończenia elewacji płytką klinkierową zbliżoną swoją kolorystyką i wymiarami do ceglanej elewacji budynku głównego.

W głównej bryle budynku należy natomiast pozostawić historyczny układ okien. Stolarka okienna powinna zachowywać oryginalne kształty (również łuk nadproża), wymiary i podziały, które powinny być wiernym odwzorowaniem oryginalnej stolarki okiennej. Nie jest dopuszczalne stosowanie szprosów międzyszybowych, a zastosowane podziały powinny mieć charakter konstrukcyjny lub powinny być naklejone w formie listew na tafle szkła z zewnątrz. Minimalna szerokość listew podziałowych to 6 cm, grubość 2cm. Dopuszcza się zastosowanie stolarki okiennej koloru białego lub czerwonego z zastrzeżeniem, że w obrębie całego budynku stolarka okienna powinna być jednakowego koloru. Natomiast stolarka drzwiowa powinna pasować do charakteru architektonicznego budynku, w związku z czym należy stosować stolarkę płycinową w kolorze brązowym.

Pokrycie dachu budynku należy wykonywać z dachówki ceramicznej „karpiówki” lub ceramicznej dachówki zakładkowej o kolorystyce ceglasto czerwonej. Kominy należy wykonywać z cegły klinkierowej i pozostawiać nie otynkowane. Należy zachować oryginalny kąt nachylenia połaci dachu.

Powyższe wytyczne mają prowadzić do stopniowego przywrócenia historycznego wyglądu budynków mieszkalnych i odtworzenia zatraconych detali architektonicznych. Proces ten jest przeprowadzany dwu torowo. Z jednej strony wszystkie prowadzane obecnie modernizacje i prace remontowe muszą spełniać przedstawione wymogi konserwatorskie. Podczas tych prac przywracane są właściwe wymiary przybudówek, elewacje oczyszczane są z farb i osadów atmosferycznych, wymieniane okna dostosowywane są do historycznego wyglądu. Po kilkudziesięciu latach demontowana jest z dachów ondulina i przywracane jest pokrycie z dachówek ceramicznych. Ponieważ obiekty te w większości przypadków należą do prywatnych właścicieli w przypadku zmiany właściciela i przeprowadzania przez nabywców remontów kapitalnych obiektów jest szansa na ich przywrócenie do stanu zgodnego z prawem. Z drugiej natomiast strony znacząca część oszpecającej zabudowy była stawiana bez uzyskania stosownych pozwoleń budowlanych, dlatego też we współpracy z Powiatowym Inspektorem Nadzoru Budowlanego istnieje możliwość ich usunięcia w trybie nakazowym. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego prowadzi obecnie kilka postępowań w stosunku do osób, które obecnie bez pozwolenia dokonywały nielegalnej rozbudowy własnych budynków. W kolejnym etapie sprawdzona ma zostać legalność dobudówek wykonanych w minionych latach. Warto przypomnieć, że poza bieżącą konserwacją każda ingerencja w budynek niezależnie od tego czy będzie to remont, budowa czy roboty budowlane (precyzyjne definicje tych pojęć określa ustawa prawo budowlane) wymaga zgłoszenia lub uzyskania pozwolenia organu administracji architektoniczno-budowlanej. Nie zgłoszenie tego typu prac oznacza, że dopuszczamy się tzw. samowoli budowlanej, która jest zagrożona karą pozbawienia wolności do lat 2, karą ograniczenia wolności albo karą grzywny i to niezależnie od faktu dokonania rozbiórki samowoli lub dokonania jej legalizacji. Natomiast wysokość opłaty legalizacyjnej w większości przypadków znacząco przewyższa koszty wykonanych prac budowlanych (dla budynków mieszkalnych jednorodzinnych stawka opłaty wynosi 50 000 zł), co powoduje, że tańszym rozwiązaniem jest rozbiórka nielegalnej zabudowy. Niestety właścicielom poszczególnych budynków lub ich części wydaje się, że prawo własności pozwala im na dowolną modyfikacje własnych budynków i nie są świadomi obowiązków wynikających z prawa budowlanego lub ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Dlatego też kolejnymi planowanymi przez Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków działaniami jest kampania edukacyjna i informacyjna mająca na celu włączenie mieszkańców i właścicieli w proces renowacji całego osiedla. Osoby te w wielu przypadkach nie mają świadomości wartości architektonicznej, naukowej czy historycznej osiedla, na którym mieszkają. W pierwszej kolejności na terenie osiedla zostaną umieszczone tabliczki informujące o historii osiedla. Tabliczki te będą włączone w powstający właśnie ogólnomiejski system informacji o zabytkach. Kolejnym działaniem będzie wydanie broszur informacyjnych, będących rodzajem poradnika inwestycyjnego. Omawiającego wymogi prawne oraz wyjaśniającego w jaki sposób legalnie przeprowadzić prace remontowe i modernizacyjne, ale także zawierającego informacje o historii osiedla. Zwiększenie świadomości mieszkańców powinno pozytywnie wpłynąć na ich zachowanie względem własnych budynków.

Priorytetem działań Miejskiego Konserwatora Zabytków było powstrzymanie dalszej dewastacji osiedla, co dzięki współpracy z Powiatowym Inspektorem Nadzoru Budowlanego w znaczącej mierze udało się osiągnąć, przynajmniej w zakresie powstrzymania budowy kolejnych nielegalnych przybudówek i garaży. Dużo ciężej jest powstrzymać mieszkańców przed nielegalną wymianą stolarki okiennej, na okna uproszczone, bez podziałów i łuków nadproża. Sprzedawcy plastikowych okien konkurując ze sobą cenowo nakłaniają nieświadomych inwestorów do wyboru tańszych rozwiązań mając pewność, że ewentualne kary za uszkodzenie zabytku obciążą jedynie właścicieli nieruchomości, co powoduje, że proces ten nie został jeszcze całkowicie powstrzymany. Na szczęście jest to proces odwracalny i na przestrzeni kolejnych lat nacisk położony na tą kwestie może spowodować powolne przywracanie poprawnej stolarki okiennej. Natomiast rozwój technologii oczyszczania murów zewnętrznych oraz coraz większa ich dostępność w połączeniu ze spadkiem cen materiałów izolacyjnych stosowanych od wewnątrz pozwalają mieć nadzieję, że ceglane elewacje budynków będą odzyskiwały swój pierwotny wygląd i do ich „odświeżania” nie będzie już używana farba emulsyjna.

Prace nad tym osiedlem będą trwały jeszcze wiele lat, niemniej istotne jest, że zachowane są do tej pory wszystkie budynki wchodzące w skład tego osiedla (zaprezentowana mapa z 1916 roku jest niemal identyczna z mapami współczesnymi oczywiście z wyjątkiem zlikwidowanej linii tramwajowej, wyburzonego szpitala i zdewastowanego parku), zachował się układ urbanistyczny osiedla, a uszkodzenia i modyfikacje poszczególnych budynków nie zmieniły ich głównych brył czy gabarytów. Uszkodzenia budynków posiadają odwracalny charakter, co daje szanse na całkowitą renowację tego założenia.

 

 


Projekty dofinansowane ze środków zewnętrznych